Αρχική » Πολιτικές ΑΠ

Πολιτικές ΑΠ

Πανεπιστήμια και Ανοικτή Πρόσβαση

Περισσότερα από 600 Πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα από όλον τον κόσμο έχουν υιοθετήσει επίσημα και έχουν καταχωρήσει στο σχετικό διεθνές μητρώο (Registry of Open Access Repository Material Archiving Policies – ROARMAP) μια πολιτική ανοικτής πρόσβασης στις δημοσιεύσεις των μελών τους.

 ΗΠΑ

Στις ΗΠΑ τα περισσότερα ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα έχουν επίσημες γραπτές πολιτικές για την ανοικτή πρόσβαση με πρωτοστατούντα τα μεγαλύτερα και πιο φημισμένα πανεπιστήμια. Ενδεικτικά παρακάτω μπορείτε να δείτε τις επίσημες πολιτικές για την ανοικτή πρόσβαση μερικών μεγάλων αμερικανικών πανεπιστημίων:
Harvard Faculty of Arts and Sciences
Massachusetts Institute of Technology
Harvard Business School
Princeton University
University of California

 Ηνωμένο Βασίλειο

Στο Ηνωμένο Βασίλειο σχεδόν το σύνολο των Πανεπιστημίων έχουν υιοθετήσει πολιτικές ανοικτής πρόσβασης. Αυτό συνέβη ιδιαίτερα μετά την απόφαση του HEFCE-Higher Education Funding Council for England ότι η επόμενη αξιολόγηση του ερευνητικού έργου των Πανεπιστημίων που διεξάγεται με σκοπό την κατανομή της κρατικής χρηματοδότησης (REF-Research Excellence Framework πρόκειται για το διάδοχο σύστημα της RAE-Research Assessment Exercise) θα λαμβάνει υπόψη μόνον δημοσιεύσεις (άρθρα επιστημονικών περιοδικών με κριτές και εισηγήσεις που περιλαμβάνονται σε πρακτικά συνεδρίων με ISSN) που έχουν κατατεθεί σε ιδρυματικά ή θεματικά αποθετήρια ανοικτής πρόσβασης. Παρακάτω παρατίθενται ενδεικτικά κάποιοι σύνδεσμοι προς τις πολιτικές ανοικτής πρόσβασης μερικών Πανεπιστημίων του ΗΒ:
UCL
University of Southampton
Manchester Metropolitan University
University of Sussex
Cardiff University
Loughborough University

Ευρώπη

Και στην Ευρώπη ολοένα και περισσότερα Πανεπιστήμια υιοθετούν επίσημα πολιτικές ανοικτής πρόσβασης. To 2008 η European University Association-EUA (που έχει ως μέλη περισσότερα από 800 πανεπιστήμια από 46 χώρες) εξέδωσε συστάσεις για την ανοικτή πρόσβαση (The European Universities Recommendations on Open Access) σύμφωνα με τις οποίες όλα τα Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια πρέπει να δημιουργήσουν Ιδρυματικά Αποθετήρια και να απαιτήσουν να κατατίθεται σε αυτά άμεσα κατά τη δημοσίευση (για να καταστεί ανοικτής πρόσβασης όσο το δυνατόν γρηγορότερα) το σύνολο της ερευνητικής τους παραγωγής. Παρακάτω παρατίθενται σύνδεσμοι προς δύο επιτυχημένα παραδείγματα υιοθέτησης και εφαρμογής (ποσοστό κατάθεσης σε ιδρυματικό αποθετήριο υψηλότερο του 70%) πολιτικών ανοικτής πρόσβασης από δύο Πανεπιστήμια (ένα από την Βόρεια Ευρώπη και ένα από τη Νότια):
University of Liège (Βέλγιο)
University of Minho (Πορτογαλία)

Είδη πολιτικών ανοικτής πρόσβασης των πανεπιστημίων

Η πλειοψηφία των πολιτικών ανοικτής πρόσβασης υιοθετούν την υποχρεωτική κατάθεση των ερευνητικών εργασιών (Open Access Mandate) των μελών ενός ακαδημαϊκού ιδρύματος σε ένα ιδρυματικό ή θεματικό αποθετήριο ανοικτής πρόσβασης. Η πρόσβαση βέβαια σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι περιορισμένη (η πολιτική του εκδότη δεν επιτρέπει οποιαδήποτε μορφή αυτο-αρχειοθέτησης – αφορά το 10% περίπου των εκδοτών) ή να μετατίθεται για μεταγενέστερο χρόνο (embargo του εκδότη).
Για να αντιμετωπίσουν τα παραπάνω προβλήματα που προκύπτουν από την μεταφορά πνευματικών δικαιωμάτων από τους συγγραφείς προς τους εκδότες (Copyright Transfer Agreements) τα περισσότερα πανεπιστήμια στις ΗΠΑ έχουν υιοθετήσει πολιτικές που προβλέπουν την εκχώρηση πνευματικών δικαιωμάτων (μη αποκλειστική, ανέκκλητη, για μη εμπορική χρήση άδεια) των μελών ΔΕΠ προς το πανεπιστήμιο για όλες τις μελλοντικές επιστημονικές δημοσιεύσεις που θα γίνουν κατά τη διάρκεια της θητείας τους στο ίδρυμα. Με τον τρόπο αυτό ακόμα και αν υπάρξει παραχώρηση των πνευματικών δικαιωμάτων προς τον εκδότη υπερτερεί ως προγενέστερη η παραχώρηση των αντίστοιχων δικαιωμάτων προς το Πανεπιστήμιο. Άλλες πολιτικές υποχρεώνουν τους συγγραφείς να διατηρούν κάποια πνευματικά δικαιώματα για τη ελεύθερη διάδοση της εργασίας τους (τουλάχιστον για μη εμπορικούς σκοπούς) μέσω προτεινόμενων προσθηκών (addenda) στις συμφωνίες μεταφοράς πνευματικών δικαιωμάτων που συνάπτονται μεταξύ συγγραφέων και εκδοτών. (Μπορείτε να δείτε κείμενα τέτοιων προτεινόμενων συνθηκών στο Open Access Directory).
Οι περισσότερες πολιτικές ανοικτής πρόσβασης των πανεπιστημίων στο Ην. Βασίλειο και στην Ευρώπη δεν ασχολούνται με το θέμα της διατήρησης των πνευματικών δικαιωμάτων (από το ίδρυμα ή τον συγγραφέα). Επιβάλλουν (mandate) την υποχρεωτική κατάθεση στο ιδρυματικό αποθετήριο ανοικτής πρόσβασης των τελικών χειρογράφων των συγγραφέων αλλά απελευθερώνουν την πρόσβαση ανάλογα με τις διευθετήσεις των πνευματικών δικαιωμάτων που έχουν γίνει μεταξύ συγγραφέων και εκδοτών. Τέτοιες πολιτικές προκρίνουν συνήθως την πράσινη οδό προς την ανοικτή πρόσβαση. Στις περιπτώσεις που προκρίνεται η χρυσή οδός προς την ανοικτή πρόσβαση συνήθως επιχορηγούν τους συγγραφείς για να καλύψουν πιθανά έξοδα για τέλη δημοσίευσης.

Διαβάστε περισσότερα για τις πολιτικές ανοικτής πρόσβασης

Gargouri, Y. et al. (2010). Self-Selected or Mandated, Open Access Increases Citation Impact for Higher Quality Research. PLOS ONE, 5(10). E13636.
http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0013636

Good practices for university open-access policies. http://cyber.law.harvard.edu/hoap/Good_practices_for_university_open-access_policies

Sale, A.H.J. (2006). Comparison of IR content policies in Australia. First Monday, 11(4). http://eprints.utas.edu.au/264/

Swan, A. (2012). Policy guidelines for the development and promotion of Open Access. Paris: UNESCO. http://unesdoc.unesco.org/images/0021/002158/215863e.pdf

Swan, A., and Brown, S. (2005). Open access self-archiving: An author study. http://eprints.ecs.soton.ac.uk/10999/

 

Ιδρύματα χρηματοδότησης της έρευνας και Ανοικτή Πρόσβαση

Δεν αποτελεί έκπληξη πλέον, το γεγονός ότι οι περισσότερες κυβερνήσεις και οργανισμοί χρηματοδότησης της έρευνας σε όλον τον κόσμο αναγνωρίζουν πως η διάδοση των αποτελεσμάτων της έρευνας αποτελεί μέρος της ίδιας της ερευνητικής διαδικασίας. Πολλοί ερευνητικοί οργανισμοί εφαρμόζουν ή διερευνούν πολιτικές για τη διευκόλυνση του διαμοιρασμού των πληροφοριών και συνειδητοποιούν τα οφέλη της ψηφιακής ακαδημαϊκής επικοινωνίας. Για παράδειγμα:

  • Στο πρόγραμμα “Ορίζοντας 2020” (Horizon 2020), το χρηματοδοτικό πλαίσιο της ΕΕ για τη Έρευνα και τη Καινοτομία που θα καλύψει την περίοδο 2014-2020, με προϋπολογισμό περίπου 80 δισ. ευρώ η ανοικτή πρόσβαση είναι υποχρεωτική για όλες τις δημοσιεύσεις, οι οποίες πρέπει να κατατίθενται σε αποθετήρια. Έχει, επιπλέον, τεθεί σε εφαρμογή πιλοτικό πρόγραμμα για την ανοικτή πρόσβαση στα επιστημονικά δεδομένα σε επτά επιστημονικές περιοχές.
  • Η Πολιτική για την Ανοικτή Πρόσβαση των National Institutes of Health (NIH) στις ΗΠΑ απαιτεί από τους χρηματοδοτούμενους ερευνητές να καταθέτουν τα τελικά μετά την ομότιμη κρίση χειρόγραφά τους (postprints) στο PubMed Central, το online ψηφιακό αρχείο των NIH, για δωρεάν δημόσια πρόσβαση εντός 12 μηνών από την έκδοση του περιοδικού. Οι NIH επίσης επιτρέπει τα ερευνητικά κονδύλια να χρησιμοποιηθούν για να πληρωθούν τα τέλη δημοσίευσης που απαιτούν οι εκδότες περιοδικών για να παρέχουν ανοικτή πρόσβαση στις δημοσιεύσεις (Μπορείτε να δείτε τον οδηγό για τη συγκεκριμένη πολιτική της Association of Research Libraries)
  • Τα Canadian Institutes of Health Research απαιτούν όλες οι ερευνητικές δημοσιεύσεις από χρηματοδοτούμενα προγράμματα να είναι δωρεάν online προσβάσιμα εντός 6 μηνών από τη δημοσίευση και επίσης όλα τα ερευνητικά δεδομένα βιοπληροφορικής, ατομικής και μοριακής βιολογίας να κατατίθενται σε μια δημόσια προσβάσιμη βάση δεδομένων άμεσα μετά τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων της έρευνας.
  • Το Social Sciences and Humanities Research Council μαζί με το Natural Sciences and Engineering Research Council του Καναδά υιοθέτησαν τη νέα πολιτική ανοικτής πρόσβασης των Canadian Institutes of Health Research: Tri-agency Policy on Open Access on Publications.
  • To Wellcome Trust, ο μεγαλύτερος ιδιωτικός χρηματοδοτικός οργανισμός βιοιατρικής έρευνας του Ηνωμένου Βασιλείου, απαιτεί από τους ερευνητές να υποβάλουν ένα ψηφιακό αντίγραφο των τελικών χειρογράφων (postprints) των ερευνητικών τους δημοσιεύσεων στο PubMed Central. Παρέχει επίσης στους δικαιούχους πρόσθετη χρηματοδότηση για την κάλυψη των τελών δημοσίευσης σε περιοδικά ανοικτής πρόσβασης.
  • Τα Research Councils UK υποστηρίζει την αρχή πως «η γνώση που προέρχεται από δημόσια χρηματοδοτούμενη έρευνα πρέπει να είναι διαθέσιμη για δημόσια χρήση». Πολλά από ερευνητικά ιδρύματα που τα συναπαρτίζουν έχουν ήδη θέσει σε εφαρμογή πολιτικές που ζητούν ή απαιτούν οι δικαιούχοι χρηματοδότησης να καταθέτουν άρθρα περιοδικών και δημοσιεύσεις σε πρακτικά συνεδρίων σε ανοικτά online αρχεία όταν υπάρχουν κατάλληλα ηλεκτρονικά αρχεία και οι διευθετήσεις των πνευματικών δικαιωμάτων και των αδειοδοτήσεων το επιτρέπουν.
  • Το Deutsche Forschungsgemeinschaft (Γερμανικό Ίδρυμα Ερευνών, DFG) αναμένει τα αποτελέσματα της έρευνας που χρηματοδοτεί «να δημοσιεύονται και να είναι διαθέσιμα, όταν είναι δυνατόν, ψηφιακά και στο διαδίκτυο μέσω ανοικτής πρόσβασης» – είτε σε θεματικά ή ιδρυματικά αποθετήρια όταν πρόκειται για συμβατικές δημοσιεύσεις ή σε ένα αναγνωρισμένο περιοδικό ανοικτής πρόσβασης με ομότιμη κρίση.
  • Το 2007 ο Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ) εξέδωσε τις OECD Principles and Guidelines for Access to Research Data from Public Funding. Στο κείμενο αυτό διακηρύσσεται ότι: «Η διάδοση και η ανοικτή πρόσβαση στα δημόσια χρηματοδοτούμενα ερευνητικά δεδεομένα δεν βοηθάει μόνο στη μεγιστοποίηση της ερευνητικής δυναμικής των νέων ψηφιακών τεχνολογιών και δικτύων, αλλά μεγιστοποιεί την ανταποδοτικότητα των δημόσιων επενδύσεων για την έρευνα».