Αρπακτικοί εκδότες

Οι αρπακτικοί εκδότες (predatory publishers) αποτελούν ένα αυξανόμενο φαινόμενο στον χώρο της επιστημονικής επικοινωνίας, το οποίο απειλεί τη διαφάνεια, την ποιότητα και την αξιοπιστία της έρευνας. Πρόκειται για εκδοτικούς φορείς που εκμεταλλεύονται το μοντέλο της ανοικτής πρόσβασης με κύριο στόχο το οικονομικό κέρδος, παρακάμπτοντας βασικές διαδικασίες όπως η ομότιμη κρίση (peer review), η συντακτική επιμέλεια και η διασφάλιση της επιστημονικής εγκυρότητας.

Οι αρπακτικοί εκδότες συχνά χρησιμοποιούν παραπλανητικές τακτικές, όπως:

• Η αποστολή μαζικών, ανεπιθύμητων προσκλήσεων προς ερευνητές για υποβολή άρθρων ή συμμετοχή σε συντακτικές επιτροπές.

• Η απομίμηση ονομάτων ή σχεδιασμού έγκριτων περιοδικών.

• Η δημοσίευση άρθρων με ελάχιστη ή καθόλου επιστημονική αξιολόγηση.

• Η επιβολή υπέρογκων τελών δημοσίευσης, χωρίς την παροχή αντίστοιχων υπηρεσιών.

Το αποτέλεσμα είναι η διάδοση αναξιόπιστων και ενίοτε ψευδών ερευνητικών δεδομένων, τα οποία μπορούν να παραπλανήσουν άλλους επιστήμονες, φορείς χάραξης πολιτικής και το ευρύ κοινό.

Επιπλέον, η συνεργασία με τέτοιους εκδότες μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες στην ακαδημαϊκή φήμη των ερευνητών, ιδιαίτερα των νέων επιστημόνων που ενδέχεται να μην είναι εξοικειωμένοι με τις πρακτικές αυτές.

Για την αναγνώριση και αποφυγή αρπακτικών εκδοτών, έχουν αναπτυχθεί εργαλεία και πρωτοβουλίες όπως το “Think. Check. Submit.”, το Directory of Open Access Journals (DOAJ), καθώς και το JUFO portal, μια διαδικτυακή πλατφόρμα που υποστηρίζει την αξιολόγηση της ποιότητας των επιστημονικών δημοσιεύσεων στη Φινλανδία.
Επιπλέον, οι πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες και τα γραφεία υποστήριξης έρευνας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ενημέρωση των ερευνητών, παρέχοντας αξιόπιστες πηγές και καθοδήγηση για την επιλογή έγκριτων επιστημονικών περιοδικών.

Η αντιμετώπιση του φαινομένου απαιτεί συλλογική προσπάθεια και ενίσχυση της επιστημονικής παιδείας, προκειμένου να προστατευθεί η ποιότητα της επιστημονικής παραγωγής και η εμπιστοσύνη της κοινωνίας στην επιστήμη.

Αρπακτικά περιοδικά

Τα αρπακτικά περιοδικά εκμεταλλεύονται τη χρυσή οδό για την ανοικτή πρόσβαση αποκομίζοντας ολοένα αυξανόμενα κέρδη (από την είσπραξη των χρεώσεων επεξεργασίας άρθρου – APCs) ενώ παράλληλα η διαδικασία της ομότιμης κρίσης καθίσταται ποιοτικά φθίνουσα έως πρακτικά ανύπαρκτη. Αυτό επιτρέπει την ταχεία δημοσίευση ακαδημαϊκών εργασιών χωρίς τα εχέγγυα της ποιότητας και της αξιοπιστίας τους. Από την άλλη πλευρά η έλλειψη γνώσης και ενημέρωσης για αυτά τα φαινόμενα προκαλεί αύξηση των δημοσιευμάτων σε αυτά τα περιοδικά από ερευνητές που τις περισσότερες φορές εν αγνοία τους (ή και σκόπιμα) νομιμοποιούν και αυξάνουν την απήχηση των αρπακτικών περιοδικών. 

Μεταξύ των κριτηρίων που έχουν προταθεί για τον εντοπισμό των αρπακτικών περιοδικών
περιλαμβάνονται τα παρακάτω:

• Ομοιότητα των τίτλων με τους τίτλους ήδη καθιερωμένων έγκριτων περιοδικών
• APCs: Συνήθως το κόστος δημοσίευσης είναι μικρότερο του κόστους δημοσίευσης σε καθεστώς ανοικτής πρόσβασης σε καθιερωμένα περιοδικά.
• Συχνότητα έκδοσης: Παρατηρείται το φαινόμενο ακανόνιστης συχνότητας ή τακτικής συχνότητας με την επιπλέον έκδοση δεκάδων ή και εκατοντάδων ειδικών τευχών (special issues). Πολύ συχνά παρατηρούνται υπερμεγέθη περιοδικά που δημοσιεύουν πάνω από 3.000 άρθρα τον χρόνο.
• Μέγεθος συντακτικής επιτροπής (editorial board): Παρατηρούνται συντακτικές επιτροπές που περιλαμβάνουν μερικές εκατοντάδες μέλη προερχόμενα ως επί το πλείστον από αναπτυσσόμενες χώρες. 
• Η διαδικασία ομότιμης κρίσης: Η διαδικασία ομότιμης κρίσης είναι ιδιαίτερα σύντομη. 
• Συντελεστής απήχησης και αυτοαναφορές: Όλα τα περιοδικά έχουν αυτοαναφορές (αναφορές σε άλλα άρθρα του ίδιου περιοδικού) ενώ όμως οι αυτοαναφορές στην WoS κυμαίνονται μεταξύ 0 έως 15%, το ποσοστό αυτοαναφορών στα αρπακτικά περιοδικά συνήθως υπερβαίνει το 25%. 
• Επιθετικό μάρκετινγκ: Ερευνητές κατακλύζονται με spams που τους καλούν να δημοσιεύσουν, να γίνουν κριτές ή επιμελητές σε αρπακτικά περιοδικά. Πολλές φορές υποψήφιοι διδάκτορες ή ακόμα και μεταπτυχιακοί φοιτητές καλούνται να αναλάβουν την επιμέλεια ειδικών τευχών. Προσφέρονται εκπτωτικά vouchers για μειωμένα APCs κλπ.

Περισσότερες πληροφορίες 
Άρθρα: