Όλα τα ιδρυματικά αποθετήρια διεθνώς (και οι εκδότες στην περίπτωση που κάποιο άρθρο είναι open access) χρησιμοποιούν την άδεια Creative Commons που επιτρέπει την ελεύθερη διάδοση της εργασίας με υποχρεωτική αναφορά του δημιουργού (συγγραφέα). Στην άδεια Creative Commons μπορεί να υπάρξουν οι εξής περιορισμοί:
- να μην επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και
- να μην επιτρέπονται τροποποιήσεις και διασκευές του αρχικού έργου.
Αυτή η πιο περιοριστική άδεια συνήθως αναφέρεται ως CC BY NC ND (Creative Commons – Credit must be given to the creator – Only noncommercial uses of the work are permitted – No derivatives or adaptations of the work are permitted).Στο Ruomoplus επιλέγετε την άδεια Creative Commons και στις ερωτήσεις Allow commercial uses of your work? και Allow modifications of your work? επιλέγετε το No.
1. Χρυσή Οδός (Golden Road)
Αναφέρεται στην άμεση δημοσίευση άρθρων σε περιοδικά ανοικτής πρόσβασης. Στη χρυσή οδό, τα άρθρα είναι άμεσα διαθέσιμα για ελεύθερη ανάγνωση και λήψη, χωρίς περιορισμούς ή πληρωμή. Οι εκδότες συνήθως χρηματοδοτούν τη διαδικασία μέσω τελών δημοσίευσης (Article Processing Charges, APC) που πληρώνουν οι συγγραφείς ή τα ιδρύματα που χρηματοδοτούν την έρευνα.
Χαρακτηριστικά:
- Άμεση ανοικτή πρόσβαση στο άρθρο μόλις δημοσιευτεί.
- Ελεύθερη ανάγνωση, λήψη και επαναχρησιμοποίηση του περιεχομένου.
- Συνήθως απαιτεί πληρωμή από τους συγγραφείς ή τα ιδρύματα μέσω των τελών δημοσίευσης.
Αναφέρεται στην αυτό-αρχειοθέτηση (self-archiving), όπου οι συγγραφείς τοποθετούν τα άρθρα τους σε ιδρυματικά ή θεματικά αποθετήρια ανοικτής πρόσβασης. Τα άρθρα μπορεί να δημοσιευτούν σε παραδοσιακά περιοδικά και στη συνέχεια να ανεβούν σε ανοικτά αποθετήρια, επιτρέποντας την ελεύθερη πρόσβαση.
Χαρακτηριστικά:
-
- Αυτό-αρχειοθέτηση των ερευνητικών εργασιών στα αποθετήρια του πανεπιστημίου ή άλλων θεματικών αποθετηρίων.
- Η δημοσίευση μπορεί να είναι είτε πριν την κρίση (preprint) είτε μετά την κρίση και αποδοχή (postprint).
- Συχνά οι εργασίες παραμένουν προσβάσιμες από τη στιγμή που ανεβαίνουν στο αποθετήριο, ακόμα και αν το περιοδικό δεν παρέχει άμεση ανοικτή πρόσβαση.
Αυτή η στρατηγική είναι μια συνδυασμένη προσέγγιση της χρυσής και της παραδοσιακής δημοσίευσης. Στην υβριδική χρυσή οδό, τα περιοδικά που παραδοσιακά απαιτούν συνδρομή προσφέρουν και την επιλογή ανοικτής πρόσβασης για μεμονωμένα άρθρα με επιπλέον χρέωση (π.χ., μέσω τελών δημοσίευσης για τα άρθρα που επιλέγουν την ανοικτή πρόσβαση, ενώ τα υπόλοιπα άρθρα παραμένουν παραμένουν σε συνδρομητικά περιοδικά που δεν παρέχουν ΑΠ).
Χαρακτηριστικά:
-
- Άρθρα δημοσιεύονται σε περιοδικά που συνήθως δεν παρέχουν ανοικτή πρόσβαση.
- Οι συγγραφείς πληρώνουν τέλη δημοσίευσης για να κάνουν τα άρθρα τους ανοικτά προσβάσιμα.
4. Αδαμάντινη Οδός (Diamond OA)
Είναι η πιο προωθημένη και ιδεατή μορφή Ανοικτής Πρόσβασης. Χαρακτηρίζεται από την απελευθέρωση της επιστημονικής γνώσης χωρίς οικονομικά εμπόδια, καθώς δεν επιβαρύνει ούτε τους συγγραφείς ούτε τους αναγνώστες με τέλη δημοσίευσης ή πρόσβασης.
Xαρακτηριστικά:
- Δωρεάν δημοσίευση & πρόσβαση: Οι ερευνητές δεν πληρώνουν τέλη για να δημοσιεύσουν, ούτε οι αναγνώστες για να αποκτήσουν πρόσβαση στο περιεχόμενο.
- Χρηματοδότηση από θεσμικούς φορείς: Τα έξοδα καλύπτονται από Πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, κυβερνητικές υπηρεσίες ή άλλους φορείς.
- Μη εμπορικός χαρακτήρας: Δεν υπάρχει στόχος κερδοφορίας, αλλά ενίσχυση της διάδοσης της γνώσης.
- Αμεσότητα & Διαθεσιμότητα: Οι επιστημονικές εργασίες καθίστανται άμεσα διαθέσιμες χωρίς εμπάργκο ή χρονικούς περιορισμούς.
5. Χάλκινη Οδός (Bronze Road)
Aναφέρεται σε επιστημονικά άρθρα που είναι δωρεάν προσβάσιμα στο διαδίκτυο, χωρίς να απαιτείται συνδρομή, αλλά χωρίς επίσημη άδεια ανοικτής χρήσης (όπως π.χ. Creative Commons).
Xαρακτηριστικά:
-
Τα άρθρα μπορούν να διαβαστούν από οποιονδήποτε, δεν είναι “κλειδωμένα” πίσω από paywall.
-
Δεν υπάρχει επίσημη άδεια αναδημοσίευσης, επανάχρησης ή τροποποίησης του περιεχομένου.
-
Συνήθως πρόκειται για άρθρα που οι εκδότες τα κάνουν προσωρινά διαθέσιμα ελεύθερα (π.χ. σε ειδικά τεύχη, για προώθηση, ή κατά την περίοδο πανδημίας).
6. Μαύρη Οδός (Black Road)
Χαρακτηριστικά:
- Πηγή παράνομων άρθρων: πραγματοποιείται παράνομος διαμοιρασμός συνδρομητικών άρθρων είτε μέσω κάποιου hashtag, είτε μέσω συγκεκριμένων σελίδων στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, είτε μέσω του δικτυακού τόπου Sci-Hub.
- Sci-Hub: παράνομος δικτυακός τόπος ο οποίος δημιουργήθηκε από την Alexandra Elbakyan to 2011
- Αποθηκεύει τοπικά άρθρα τα οποία αποκτήθηκαν από συνδρομές βιβλιοθηκών!
- Παράνομη πρόσβαση σε πηγές άλλων πανεπιστημίων. Γίνεται διαμοιρασμός κωδικών από τις βιβλιοθήκες τους, ώστε να εισέρχεται μέσα στους δικτυακούς τόπους των εκδοτών και να «κατεβάζουν» τα άρθρα
- Αντιδράσεις εκδοτών για τα παραπάνω κανάλια της Μαύρης Οδού. Πλήθος μηνύσεων από εκδότες και τεράστιες αποζημιώσεις.