Η Ανοιχτή Πρόσβαση (ΑΠ) και η Ανοιχτή Επιστήμη αποτελούν βασικές προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία υποστηρίζει ότι η ελεύθερη διάθεση της επιστημονικής γνώσης ενισχύει την ποιότητα και την αποδοτικότητα της έρευνας, ενώ παράλληλα προάγει την καινοτομία τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα.
Στο πλαίσιο της στρατηγικής της για την έρευνα και την καινοτομία, η ΕΕ έχει δρομολογήσει διάφορες πρωτοβουλίες με στόχο να καταστήσει την Ανοιχτή Πρόσβαση τον βασικό κανόνα στις επιστημονικές δημοσιεύσεις.
Η Ευρωπαϊκή Πολιτική για την Έρευνα και την Καινοτομία εστιάζει σε 6 βασικούς στόχουςτης Ευρωπαϊκής Ένωσης:
- Περιβάλλον και Κλίμα – Μετατροπή της Ευρώπης στην πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρο.
- Ψηφιακό Μέλλον – Ενδυνάμωση των πολιτών μέσω τεχνολογιών και προτύπων νέας γενιάς.
- Απασχόληση και Οικονομία – Στήριξη της βιομηχανίας για την προώθηση κοινωνικών στόχων.
- Προστασία Πολιτών και Αξιών – Ενίσχυση της ετοιμότητας για κρίσεις και υποστήριξη της δημόσιας υγείας.
- Η Ευρώπη στον Κόσμο – Καθορισμός παγκόσμιων προτύπων για την προστασία του κλίματος, του περιβάλλοντος και των εργασιακών δικαιωμάτων.
- Δημοκρατία και Δικαιώματα – Ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων.
Βασικές Πρωτοβουλίες της ΕΕ για την Ανοιχτή Πρόσβαση στην Επιστημονική Πληροφόρηση
2007: Έκθεση για την επιστημονική πληροφόρηση στην ψηφιακή εποχή
- Ενθάρρυνε την πειραματική εφαρμογή της Ανοιχτής Πρόσβασης (ΑΠ).
Σύσταση (ΕΕ) 2012/417
- Έκθεση σχετικά με την πρόσβαση και τη διαφύλαξη των επιστημονικών πληροφοριών.
- Περιλάμβανε συγκεκριμένες οδηγίες προς τα κράτη-μέλη για:
- Καθορισμό πολιτικών ΑΠ.
- Ανάπτυξη κατάλληλων υποδομών.
- Δημιουργία εθνικών σημείων αναφοράς για την προώθηση της Ανοιχτής Πρόσβασης στην έρευνα που χρηματοδοτείται από δημόσιους πόρους.
Σύσταση (ΕΕ) 2018/790
- Απευθύνεται σε κράτη, ακαδημαϊκά ιδρύματα, ερευνητικούς οργανισμούς και χρηματοδοτικούς φορείς.
- Από το 2020 και έπειτα, οι επιστημονικές δημοσιεύσεις που προέρχονται από δημόσια χρηματοδοτούμενη έρευνα πρέπει να διατίθενται με Ανοιχτή Πρόσβαση.
- Οι ερευνητές διατηρούν τα απαραίτητα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας στις συμφωνίες με τους εκδότες, διασφαλίζοντας την ελεύθερη διάθεση της έρευνας.
Προγράμματα Χρηματοδότησης Έρευνας της ΕΕ και Ανοιχτή Πρόσβαση
Horizon 2020 (2014-2020)
- Πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας της ΕΕ με προϋπολογισμό σχεδόν 80 δισ. €.
- Καθιέρωσε την υποχρεωτική Ανοιχτή Πρόσβαση για όλα τα έργα που χρηματοδοτήθηκαν μέσω του προγράμματος.
Horizon Europe (2021-2027)
- Νέο χρηματοδοτικό πρόγραμμα της ΕΕ με προϋπολογισμό 95,5 δισ. €.
- Υποχρέωση για άμεση Ανοιχτή Πρόσβαση σε όλες τις επιστημονικές δημοσιεύσεις.
- Διαχείριση ερευνητικών δεδομένων σύμφωνα με τις αρχές FAIR (Findable, Accessible, Interoperable, Reusable – Ευρέσιμα, Προσβάσιμα, Διαλειτουργικά και Επαναχρησιμοποιήσιμα).
- Τα κριτήρια αξιολόγησης των ερευνητικών προτάσεων περιλαμβάνουν πλέον τη συμμόρφωση με τις αρχές της Ανοιχτής Επιστήμης.
- Εκδοτική πλατφόρμα ανοικτής πρόσβασης για τη δημοσίευση ερευνών που χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκά προγράμματα.
Ευρωπαϊκό Νέφος Ανοικτής Επιστήμης (European Open Science Cloud – EOSC)
- Ένα ενιαίο, διαθεματικό διαδικτυακό περιβάλλον όπου οι επιστήμονες θα έχουν τη δυνατότητα να δημοσιεύουν, να βρίσκουν και να επαναχρησιμοποιούν δεδομένα, εργαλεία και υπηρεσίες, διευκολύνοντας έτσι την εκτέλεση των ερευνητικών τους εργασιών με καλύτερο τρόπο.